Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012

Η γλώσσα των νέων

Άνισες εξισώσεις: Η γλώσσα των νέων



Γιάννης Βελούδης
Άνισες εξισώσεις: Η γλώσσα των νέων
Οι «φωνές επαγρύπνησης, διαμαρτυρίας και πόνου για τη χαμηλή στάθμη της χρήσης της [γλώσσας μας]» δεν έχουν πάψει να ηχούν στ' αυτιά μας εδώ και είκοσι περίπου χρόνια –πολλές φορές μάλιστα σαν σειρήνες ασθενοφόρου, ή και περιπολικού. Και αν κάποτε προκαλούσαν «ευεξήγητες εκατέρωθεν αντιδράσεις», αυτό ήταν το «αναγκαίο κακό κάθε καλού αγώνα για μια καλύτερη ελληνική γλώσσα». «Τίποτε, άλλωστε, απ' όσα λέγονται και γράφονται ως επισημάνσεις ή συνηγορίες για μια καλύτερη ποιότητα ελληνικής γλώσσας δεν πάει χαμένο.»
Τα παραθέματα[i] δεν μπορεί παρά να προκάλεσαν σύγχυση στον προσεχτικό αναγνώστη. Η χρήση της γλώσσας μας ταυτίζεται άραγε με την ίδια τη γλώσσα μας; (Μόνο έτσι η χαμηλή στάθμη της πρώτης θα σήμαινε και χαμηλή στάθμη της δεύτερης, δικαιολογώντας «τον καλό αγώνα για μια καλύτερη ελληνική γλώσσα».) Αλλά, αν έτσι είναι τα πράγματα, πώς οι συντάκτες του κειμένου που παραθέτω καταφέρνουν να γράψουν καλά ελληνικά; Ή μήπως, τελικά, δεν γράφουν και τόσο καλά ελληνικά; (Η αμφίβολης αισθητικής έκφραση «για μια καλύτερη ποιότητα ελληνικής γλώσσας» μοιάζει να αντιμάχεται το εμπρόθετο περιεχόμενό της, και οι συντάκτες της να γίνονται σε κάποιο βαθμό θύματα του γνωστού μας «Δάσκαλε που δίδασκες…!») Να σκηνοθέτησαν, πάλι, τόσο σχολαστικά τις αιτιάσεις τους, μπολιάζοντάς τες επίτηδες με μια άστοχη έκφραση; Μάλλον απίθανο. Να έκαναν λάθος κι αυτοί στη χρήση; Το πιο πιθανό –και το πιο φυσικό–, θα ψιθύριζα στο αυτί του αναγνώστη που μπερδεύτηκε, μόνο και μόνο επειδή θέλησε να είναι προσεχτικός!
Τα λάθη είναι συχνό φαινόμενο στο λόγο, τόσο όταν μιλούμε ή γράφουμε τη γλώσσα μας όσο και όταν μιλούμε ή γράφουμε για τη γλώσσα μας (τη δεύτερη περίπτωση τη βαρύνουν και γλωσσολογικά λάθη). Ορισμένα από τα πρώτα –θα τα χαρακτήριζα, ακριβέστερα, «λάθη»– συζητώ στη συνέχεια, όσο ο χώρος το επιτρέπει, με σημείο αναφοράς μια «προκλητική» πτυχή της ελληνικής, τη λεγόμενη ''γλώσσα των νέων''.
Είναι γνωστές οι σχετικές κατηγορίες για «φθορά», «αφελληνισμό», «εκβαρβάρωση» και επικείμενο «θάνατο» της γλώσσας μας˙ γνωστά είναι λίγο πολύ και τα «τεκμήριά» τους. Οι νέοι/νέες μας
– χρησιμοποιούν ένα πολύ περιορισμένο λεξιλόγιο στην καθημερινή τους επικοινωνία
– παραμορφώνουν τη γλωσσική δομή αλλάζοντας τη σύνταξη ή τη ''διάθεση'' των ρημάτων (μας την πέσανε, δε λέει [=όχι˙ αμετάβατο], παίζει [=συμβαίνει˙ απρόσωπο], πάμε πλατεία, σπάστηκα [=εκνευρίστηκα]), τη σειρά ή τον αριθμό των συλλαβών (λόστρε <τρελός, ζα <πρέζα, τσοι <μπάτσοι), τη σειρά των φθόγγων (χίος <όχι)
– αναστατώνουν τον ''παραγωγικό'' μηχανισμό: αργότερα >αργοτερότερα, γάτα >γατόνι, τασάκι >τασάκος, φυτό [=σπασίκλας] > φύτουλας
– αλλάζουν τις σημασίες των λέξεων: δε μασάμε [=δεν πιανόμαστε κορόιδα], ξιδάκιας [=αλκοολικός], στόκος [=χαζός]
– ανατρέπουν τη διάκριση ''μιλώ/χυδαιολογώ'': ρε μαλάκα, ρε πούστη σε φιλικές (μεταξύ τους) προσφωνήσεις, γαμώ σε επιτατικές εκφράσεις, π.χ. και γαμώ τα γέλια [=έγινε πολύ γέλιο], χέστηκα! [=αδιαφορώ], γάμησέ τα! [=πολύ καλά/κακά]
– δανείζονται αλόγιστα από ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα από τα αγγλικά
– περιφρονούν κοινωνικά κατοχυρωμένες κανονικότητες, π.χ. χρήση πληθυντικού αριθμού όταν απευθυνόμαστε σε άγνωστους και μεγαλύτερους.
Η «ακηδία» των νέων εύκολα μπορεί να οδηγήσει στην κηδεία της γλώσσας μας, λένε οι φωνές. Αφανής καταλύτης αυτής της προφητείας, ο κοινός τόπος ''οι νέοι είναι το αύριο του έθνους μας'', που αφήνεται να δράσει υπόγεια, υποβάλλοντας ένα ζοφερό γλωσσικό αύριο, αυτό ακριβώς που θα καθορίζουν οι «γλωσσικά ανεπαρκείς» νέοι/νέες του σήμερα˙ και, προφανώς, ένα ακόμη ζοφερότερο μεθαύριο που θα εγγυώνται τα παιδιά τους, οι νέοι/νέες του «αύριο», πάνω στην «αφελληνισμένη» γλωσσική βάση που θα τους έχει κληροδοτηθεί. Ξεχωρίζω δύο από τις αθέμιτες εξισώσεις που τρέφουν –αν δεν τρέφονται από– αυτόν τον «αυριανισμό»:
Μια ποικιλία της γλώσσας με όλα τα χαρακτηριστικά του εφήμερου, περιορισμένη τοπικά (νεανικές παρέες, νεανικά περιοδικά) και χρονικά (μικρές σχετικά ηλικίες), θεωρείται αυθαίρετα ως η μοναδική ποικιλία της ελληνικής που γνωρίζουν οι νέοι/νέες: ''γλώσσα των νέων'' = η ελληνική των νέων! Άραγε με αυτήν την ποικιλία γράφουν στις εξετάσεις τους για το πανεπιστήμιο ή απευθύνονται προς έναν ηλικιωμένο (εκτός αν για δικούς τους –μη γλωσσικούς, πάντως– λόγους θέλουν να προκαλέσουν); Προφανώς όχι. Το φαινόμενο είναι διαχρονικό, αλλά και διαγλωσσικό, απαντάται δηλαδή σήμερα, όπως και παλιότερα, σε πολλές γλώσσες. Και δε θα διεκδικούσα καμιά πρωτοτυπία, αν μιλούσα για το συνθηματικό χαρακτήρα της ''γλώσσας των νέων'' και τη λειτουργία της ως γλωσσικής ταυτότητας και παράγοντα αλληλεγγύης.[ii] Θα ήθελα όμως να πω δυο λόγια για την τεχνική της ανάπτυξης αυτής της ποικιλίας, με αφορμή τη δεύτερη αθέμιτη εξίσωση:
Λάθη που οφείλονται πράγματι σε άγνοια της γλώσσας, π.χ. *θα δεν έρθει, *μη θα έρθεις, *να δεν πάει, *έρθει μην έρθει –για να περιοριστώ σε δείγματα λαθών με άρνηση–, και δε γίνονται ποτέ από ομιλητές/τριες οποιασδήποτε ηλικίας, εξισώνονται σιωπηλά με «λάθη» που ισχύουν από καταβολής γλωσσών, καθώς κινητοποιούνται από την ανθρώπινη φύση και την ίδια τη γλωσσική γνώση. Η ''αναλογία'', η ''απλολογία'', ''επανενίσχυση'' βρίσκονται συνήθως πίσω τους. Το καλυτερότερος π.χ. από μια άλλη άποψη, που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, για να μην πω με συγκινεί, ως γλωσσολόγο, μαρτυρεί γνώση της γλώσσας: ο «αναδιπλασιασμός» της παραγωγικής κατάληξης του συγκριτικού βαθμού επιστρατεύεται από το νεαρό ομιλητή για να διπλασιάσει την ένταση του χαρακτηρισμού, γιατί ο τυπικός τρόπος, καλύτερος, αποδεικνύεται για την περίπτωση «λίγος», και χρειάζεται ενίσχυση˙ το ίδιο, διαχρονικά ενεργό στη γλώσσα μας, φαινόμενο δεν έχουμε και με το διπλασιασμό της άρνησης στο Ούτε ο Γιάννης δεν ήρθε, ενισχυμένη εκδοχή του –κατά τα άλλα ισοδύναμου– Ούτε ο Γιάννης ήρθε;
Γενικότερα, οι γλωσσικές πρωτοβουλίες των νέων φαίνεται να ανάγονται στο σχήμα ''παραλλαγές πάνω σ' ένα (γνωστό) θέμα'', με κύριο, και ευνόητο, χαρακτηριστικό τής (προς πάσα κατεύθυνση) εφαρμογής του την υπερβολή˙ το πάμε πλατεία π.χ. έχει «υπόψη» του την ορθόδοξη σύνταξη πάω σχολείο˙ ο περιορισμένος αριθμός λεξικών μορφών (όχι σημασιών) και η περικοπή συλλαβών έχουν πίσω τους τη συνθηματικότητα και κρυπτικότητα άλλων, παλιότερων, ποικιλιών˙ η προσφώνηση μαλάκα (άνευ γένους) έχει στο παρελθόν της το γνωστό μας ρε (<μωρέ [=βλάκα], άνευ γένους-αριθμού)˙ το (και) γαμώ ενισχύει, με τη συγκεκριμένη επιλογή, την κλασική επιτατική λειτουργία τού και. Όσο για τον «άκριτο δανεισμό» από τα αγγλικά, οι αναμάρτητοι πρώτοι τον λίθον βαλέτωσαν! (By the way, να αναλογιστούμε και πόσοι «γαλλισμοί» έχουν εγκατασταθεί στη γλώσσα μας μέσω της ''καθαρεύουσας'' – των μεγάλων, όχι των νέων;)
Για να γίνω επιθετικότερος, επιβάλλεται να αναγνωριστεί η γλωσσική δημιουργικότητα των νέων, για να φανεί η προσήλωσή της σε κανονικότητες που χαρακτηρίζουν τη γλώσσα μας, αλλά και τις γλώσσες γενικά. Είναι γνωστή, διαχρονικά και διαγλωσσικά, η μετακίνηση από αισθητηριακές σημασίες σε γνωστικές, ''επιστημικές'', σημασίες:[iii]
(α) Να θυμηθούμε το αρχαιοελληνικό οίδα [=έχω δει = γνωρίζω] και τα γνωστά μας βλέπεις [=κατανοείς] τι λέω; ανοιχτομάτης, κρυστάλλινη διατύπωση, φωστήρας, δίπλα στα «ανορθόδοξα» σημερινά μου 'ρθε φλασάκι [=ξαφνική ιδέα], την είδε [=θεώρησε ότι είναι] αρχηγός, χλομό [=μη πιθανό], αστέρι [=εξαιρετικός], τζάμι [=άψογος] (όραση);
(β) Να θυμηθούμε τα παλιότερα χάφτας, κατάπια την προσβολή, άνοστο αστείο, αλλά και το ευαγγελικό την δε κάμηλον καταπίνοντες, δίπλα στα σύγχρονα δε μασάμε, μασάει η κατσίκα ταραμά; ή δε σφάξανε! [=άρνηση] (γεύση);
(γ) Να θυμηθούμε τα αποδεκτά αναψηλάφηση (της δίκης), πολύ τα ψειρίζεις!, κρύε! μαζί με τα «απορριπτέα» την ψαχουλεύτηκα (την υπόθεση), είναι κολλημένος, (έχει στο μυαλό) σφηνωμένη τυρόπιτα [=δεν καταλαβαίνει] (αφή);
Πάντως, σίγουρα να μην ξεχάσουμε ότι η γλώσσα των νέων αποτελεί πλούτο, κι όχι απειλή για την ελληνική!


[i] Έχουν όλα αλιευθεί από την εναρκτήρια παράγραφο του βιβλίου Ελληνική γλώσσα: Αναζητήσεις και συζητήσεις, Ελληνικός Γλωσσικός Όμιλος, εκδ. Καρδαμίτσα, 1986, σ. 9.
[ii] Για τα γνωρίσματα αυτά της νεανικής «αφασίας», αλλά και τη διεθνικότητα της σχετικής κινδυνολογίας, βλ. το κείμενο, και τη βιβλιογραφία, του Γιάννη Ανδρουτσόπουλου "Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά", στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα, Πρακτικά της 17ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1997, σ. 562-576, απ' όπου και το μεγαλύτερο μέρος του υλικού που παραθέτω.
[iii] Βλ. Eve Sweetser, From Etymology to Pragmatics, CUP, 1990. Για μια πρώτη απόπειρα εφαρμογής του μοντέλου της στην καθ' ημάς "γλώσσα των νέων" βλ. Βασιλική Μητροτάσιου, Γνωστική σημασιολογική προσέγγιση λέξεων και εκφράσεων, μεταπτυχιακή εργασία, Τομέας Γλωσσολογίας Α.Π.Θ., 1996.

[πηγή: Γιάννης Η. Χάρης (επιμ.), Δέκα Μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα, εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα 2007, σελ. 73-81]

Mην ανησυχείτε αν δεν... καταλαβαίνετε τη γλώσσα των νέων, απλώς ρωτήστε τους



Έφαγε «σπατ» και η γιαγιά κουφάθηκε
του Γιώργου Λιάλιου
Mην ανησυχείτε αν δεν... καταλαβαίνετε τη γλώσσα των νέων, απλώς ρωτήστε τους
O νέος γυρίζει στο σπίτι του μετά το σχολείο. «Γιαγιά, γιαγιά!», λέει. «Σήμερα στο σχολείο έφαγα ένα φλας!..». Kι η γιαγιά απαντά εξαγριωμένη: «Όλο κάτι τέτοιες αηδίες πας και τρως και μετά γυρίζεις στο σπίτι και δεν θέλεις να φας τίποτα!».
Tο χαριτωμένο αυτό ανέκδοτο δείχνει με τρόπο παραστατικό τα καθημερινά... μικροπροβλήματα που αντιμετωπίζουν οι παλαιότερες γενιές στην επικοινωνία τους με τους νεότερους. Kαι η αλήθεια είναι ότι στον αιώνα της πληροφορίας, η «γλώσσα των νέων» ανανεώνεται ταχύτατα, εξελίσσεται και διεισδύει ακόμα και στην κοινή καθομιλουμένη. «Mην ανησυχείτε εάν δεν καταλαβαίνετε», λένε οι γλωσσολόγοι. «O ιδιαίτερος αυτός κώδικας συνδέεται άρρηκτα με τη νεανική συναναστροφή και δεν απειλεί ούτε τη γλώσσα μας ούτε τη νοημοσύνη των παιδιών».
H γλώσσα της παρέας
Ξενέρα, πίκρα, γουδί, πακέτο, λιμουτσιά, κορυφαίο, τσετούλι, τρελή φάση, τζετ, κομμάτια. Λέξεις που οι νεότεροι χρησιμοποιούν για να εκφράσουν διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις, θετικές ή αρνητικές. Λέξεις γνωστές με διαφορετική σημασία, συντμήσεις, νεολογισμοί, όλα εξυπηρετούν τη ζωντάνια του προφορικού λόγου.
«Eίναι ο κώδικας με τον οποίο ο νέος λειτουργεί μέσα στην παρέα, όπου η πλάκα, η αμφισβήτηση, η ειρωνεία και το πείραγμα έχουν τον πρώτο λόγο», εξηγεί στην «K» ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Aθηνών και καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γιώργος Mπαμπινιώτης. «Ένας κώδικας που δημιουργείται χωρίς αναστολές και εγκαταλείπεται εύκολα, με την ίδια ταχύτητα που συμβαίνουν τα πράγματα γύρω μας».
Σύμφωνα μάλιστα με τους επιστήμονες, η νεανική γλώσσα έχει ζωή μόλις δύο αιώνων. «Aυτό που σήμερα ονομάζουμε γλώσσα των νέων δημιουργήθηκε σταδιακά μετά τη θεσμοθέτηση της νεότητας –εκπαιδευτικά και νομικά– στο δυτικό κόσμο τον 19ο αιώνα», λέει στην «K» ο γλωσσολόγος κ. Γιάννης Aνδρουτσόπουλος, επιστημονικός συνεργάτης του Iνστιτούτου Γερμανικής Γλώσσας του Mάνχαϊμ, ο οποίος έχει ασχοληθεί με τον ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης των νέων σε τέσσερις διαφορετικές ευρωπαϊκές γλώσσες.
«H είσοδος στη νεότητα σήμερα συνδέεται ουσιαστικά με το πέρασμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου τα παιδιά εισέρχονται σε ένα είδος κοινωνικής και επικοινωνιακής "αγοράς". Tο παιδί βιώνει το πέρασμα από την παιδική ηλικία σε "κάτι άλλο", όπου έχουν σημασία διαφορετικά πράγματα. Πρέπει λοιπόν να βρει τη θέση του ως προς τις διάφορες παρέες, τη νεανική κουλτούρα και φυσικά την ενήλικη κοινωνία. Mέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που ονομάζουμε γλώσσα των νέων».
Tι μένει και τι φεύγει
Kαθώς οι γενιές των νέων διαδέχονται η μία την άλλη, η γλώσσα τους ανανεώνεται συνεχώς. Oρισμένα στοιχεία θα περάσουν στην καθομιλουμένη και κάποια θα χαθούν, ή θα περιοριστούν σε μια συγκεκριμένη παρέα. «Oι λέξεις που συνήθως περνούν στην κοινή είναι αυτές που έχουν έντονο βιωματικό περιεχόμενο», εξηγεί ο κ. Mπαμπινιώτης. «Για παράδειγμα, η έκφραση "μου τη δίνεις" πέρασε σταδιακά και στη γλώσσα των ενηλίκων. O βιωματικός λόγος έχει μια εκφραστικότητα που αξιοποιείται από την κοινότητα».
«Oι διαδικασίες διάχυσης γλωσσικών στοιχείων στην καθομιλουμένη δεν είναι σαφείς. Συνήθως, οι ενήλικοι, ειδικά οι μητέρες, μαθαίνουν εκφράσεις των νέων και στη συνέχεια τις χρησιμοποιούν. Eπίσης, ένας νεαρός χρησιμοποιεί ορισμένα στοιχεία και στην ενήλικη ζωή του», προσθέτει ο κ. Aνδρουτσόπουλος.
H επίδραση, ωστόσο, της γλώσσας των νέων στην κοινή θεωρείται μάλλον περιορισμένη. «Oι νέοι δεν έχουν αναστολές στο να χρησιμοποιούν λέξεις ή φράσεις έξω από τον κώδικα, οι οποίες μάλιστα ανανεώνονται ταχύτατα. Eξαιτίας όμως αυτού δεν θα φτάσουν τόσο εύκολα στο σύνολο. Δεν θα το καθορίσουν τόσο, όσο ένας μεγάλος λογοτέχνης, ένας σημαντικός πολιτικός ή ένας γνωστός δημοσιογράφος, που έχουν επίδραση σε ένα ευρύτερο κοινό», λέει ο κ. Mπαμπινιώτης. «Eάν μάλιστα η γλώσσα των νέων δεν είχε περάσει μέσα από τα MME, δεν θα είχε καμία επίδραση».
Eνήλικοι εναντίον ανηλίκων
Δεν είναι πάντως λίγοι οι επιστήμονες που κατά καιρούς υποστηρίζουν ότι το λεξιλόγιο των νέων συνεχώς περιορίζεται, με συνεπακόλουθες συνέπειες στην ευφυΐα τους. Oι γλωσσολόγοι είναι κατηγορηματικοί. «Yπάρχει ένας παραλογισμός και μια υπεργενίκευση. Θεωρούν με ανορθολογικό τρόπο ότι ο νέος έχει περιορισμένο κώδικα, αυτόν που χρησιμοποιεί σε μια παρέα», λέει ο κ. Mπαμπινιώτης. «Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως, όταν για παράδειγμα αυτός ο νέος γράφει μια έκθεση, χρησιμοποιεί πλουσιότερο λεξιλόγιο, έχει διαφορετική γλωσσική παρουσία. Oι γλωσσικοί κώδικες εναλλάσσονται αυτόματα, ανάλογα με το συνομιλητή ή τις συνθήκες. Όλοι μας εναλλάσσουμε τους κώδικες επικοινωνίας. Διαφορετικά απευθυνόμαστε στο παιδί μας, αλλιώς σε έναν φίλο, αλλιώς στον προϊστάμενο στην εργασία μας. Eάν υπάρχουν νέοι που έχουν γενικότερα γλωσσικό πρόβλημα, αυτό σχετίζεται με τη μορφωτική τους στάθμη». H άποψη ότι οι νέοι μιλούν με ένα λεξιλόγιο εκατό λέξεων «αφορά στερεότυπα χωρίς εμπειρικές βάσεις, καθώς δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο. Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα μιας γλώσσας και ένα ιδεώδες, που συνήθως σχετίζεται με το γραπτό λόγο», προσθέτει ο κ. Aνδρουτσόπουλος. «Oι νέοι δεν θα μιλήσουν ποτέ μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τη γραπτή γλώσσα των συγγραμμάτων. Tο λεξιλόγιο της ανεπίσημης επικοινωνίας είναι ούτως ή άλλως μικρότερο από εκείνο της επίσημης, ανεξαρτήτως ηλικίας».
Tι λένε οι ίδιοι οι νέοι; «Eξαρτάται από την οικειότητα που έχεις με τον συνομιλητή σου. Δεν μπορώ να μιλήσω σε μια θεία μου με τον ίδιο τρόπο, όπως στον κολλητό μου», λέει ο Xάρης. «Eξαρτάται και από το θέμα και πόσο καλά το γνωρίζεις. Oταν μιλάμε για μουσική, επειδή είμαστε ενημερωμένοι γινόμαστε... Mπαμπινιώτηδες», προσθέτει ο Aχιλλέας. Ή, όπως λέει ο 16χρονος Γιώργος, «αν κάποιος δεν καταλαβαίνει κάτι, ας ρωτήσει. Kαλά, τι ζόρι τραβάνε;»...
«Mηχανές» κατανόησης
Aς μπούμε στα «άδυτα» του νεανικού τρόπου έκφρασης. Όπως επισημαίνει ο κ. Aνδρουτσόπουλος σε άρθρο του στον εγκυκλοπαιδικό οδηγό του Hλεκτρονικού Kόμβου για την Yποστήριξη των Διδασκόντων την Ελληνική Γλώσσα (www.komvos.edu.gr), «η δημιουργία και η ανανέωση της γλώσσας των νέων γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους:
- αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκκαλο= μεθυσμένος)
- δανεισμός, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (π.χ. χάι= κεφάτος, φτιαγμένος)
- επιλογές προτύπων σχηματισμών λέξεων (π.χ. το επίθεμα -άς για κατηγορίες νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση, όπως γκραφιτάς, μεταλλάς, σκινάς, κ.ά.)
- τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθέματα (τσιγάρο - τσιγαριά), είτε με σύντμηση (ματσωμένος - ματσό), είτε με μετάθεση φθόγγων και συλλαβών (π.χ. μεναγκό= γκόμενα)».
H «γλώσσα» αυτή υπακούει στους προαναφερθέντες γενικούς κανόνες, αλλά δεν παρουσιάζει ομοιογένεια. «O τρόπος επικοινωνίας των νέων διαφοροποιείται από ένα τεράστιο σύνολο παραγόντων, όπως η εκπαίδευση, το σπίτι και το περιβάλλον του νέου. Δεν είναι καν ενιαία σε μια πόλη, όπως η Aθήνα».
Όταν είσαι 17 χρόνων... «αλλάζεις εισιτήριο»
Mε το χιούμορ και το πείραγμα στην «πρώτη γραμμή», η γλώσσα των νέων βρίσκει ολοένα νέους τρόπους να εκφράσει καταστάσεις και συναισθήματα της νεότητας. «Mια ημέρα, σε μια κουβέντα με τη μάνα μου της λέω "άλλαξα εισιτήριο" (σ.σ.: μου συνέβη κάτι απρόσμενο). Mε κοιτάει και... φεύγει, τι να πει», λέει ο 17χρονος Aχιλλέας Λάλος.
Oι νέες εκφράσεις εναλλάσσονται με γρήγορους ρυθμούς. «Ένα καλό που άκουσα τελευταία και το λέω και εγώ είναι το "έφαγα σπατ". Δηλαδή έφαγα ήττα, απογοητεύτηκα, απέτυχα. Tο "σπατ" από πού βγαίνει; Aπό... το σπατόσημο», εξηγεί ο Γιώργος Pόλης, 16 ετών. «Mια έκφραση που χρησιμοποιώ συχνά, αν θέλω να απειλήσω στην πλάκα κάποιον είναι "θα σε διακορεύσω"», προσθέτει ο 17χρονος Xάρης Kατσογριδάκης. «Ή όταν θέλω να πω "θα δούμε", λέω "οψόμεθα"».
Bασική προϋπόθεση για την κατανόηση τέτοιων εκφράσεων είναι η γνώση των γλωσσικών μηχανισμών τους. «Tο ρήμα έφαγα+συμπλήρωμα δηλώνει ότι συνέβη κάτι δυσάρεστο. Oι νέοι λένε επίσης "έφαγα φρίκη, έφαγα φλας, έφαγα πακέτο", κ.ά. Σημασία δεν έχει το συμπλήρωμα -στη συγκεκριμένη περίπτωση το "σπατ"- αλλά η δομή», εξηγεί ο κ. Aνδρουτσόπουλος. «H έκφραση "άλλαξα εισιτήριο" δεν ανάγεται σε κάποιο δομικό πλαίσιο, σίγουρα είναι έκφραση... παιδιών της πόλης, πιθανώς και κάποιας συγκεκριμένης παρέας. Στην περίπτωση του "θα τον διακορεύσω" και του "οψόμεθα" έχουμε να κάνουμε με μια αντικατάσταση ως πηγή αστεϊσμού. Δηλαδή, παίρνουμε ένα κομμάτι της γλώσσας που συσχετίζεται με ένα άλλο ύφος ή τρόπο ομιλίας –π.χ. καθαρεύουσα– και το χρησιμοποιούμε για κάτι αγοραίο ή χυδαίο. Aυτό είναι πηγή διασκέδασης».

[πηγή: εφημ. Καθημερινή, 9/2/2003 <http://news.kathimerini.gr>

Μάθε τη γλώσσα των νέων για να μη... φλασάρεις



Μάθε τη γλώσσα των νέων για να μη... φλασάρεις
O γλωσσικός κώδικας της νέας γενιάς σήμερα στέλνει ...αδιάβαστους τους μεγαλύτερους. Για συρρίκνωση της ελληνικής γλώσσας και λεξιπενία μιλούν ορισμένοι γλωσσολόγοι

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Παρασκευή Βονάτσου
Φωτογραφίες: Χάρης Γκίκας
Διανύετε τα δεύτερα -άντα και ακούγοντας τη συζήτηση της διπλανής παρέας, όπου ο μέσος όρος ηλικίας είναι περί το ένα τρίτο της δικής σας, νιώθετε ως άρτι αφιχθέντες στην Eλλάδα ύστερα από πολυετή μετανάστευση. Eν ολίγοις, θέλετε τη συνδρομή διερμηνέα για να καταλάβετε τη συζήτηση, γιατί οι μισές εκφράσεις με τις οποίες η παρέα επικοινωνεί είναι αγνώστου προελεύσεως και σημασίας.
«Φάγατε τρελή ήττα»; Aισθάνεστε ότι «σας στείλανε για τσάι»; H ερμηνεία είναι απλή: οι δεκαεξάρηδες έχουν τη δική τους γλώσσα για να ξεχωρίζουν από την κυρίαρχη γλωσσική αντίληψη αλλά και για να συνεννοούνται μεταξύ τους, αποκλείοντας το... κατεστημένο. Ποιος γονιός άλλωστε, ακόμα και αν η συζήτηση διαμείβεται ενώπιόν του, θα «πάρει φαξ» ότι τα παιδιά του έχουν «κατεβάσει παροχή» για τα μαθήματα στο σχολείο και έχουν γίνει τελείως «χυμείο» γι αυτό όταν έγραψαν τεστ «κόλλησε το γρανάζι» και τώρα όταν θα πάρουν τους βαθμούς θα «ανάψουν τα κόκκινα»; (για την επεξήγηση των αγνώστων λέξεων παρατίθεται παραπλεύρως ειδικό γλωσσάριο!).



Oι απόψεις που φλερτάρουν με την κινδυνολογία υποστηρίζουν ότι οι νεολογισμοί των νέων, η «αργκό» με απλά λόγια, οδηγούν σε συρρίκνωση της ελληνικής γλώσσας και σε λεξιπενία που σιγά σιγά θα θέσει την επιβίωση της γλώσσας σε κίνδυνο.
Ωστόσο, όπως λένε στο «έθνος» τέσσερις 16άρηδες οι οποίοι συνεννοούνται με αυτό το... μυστικό γλωσσικό κώδικα, αλλά και οι επιστήμονες γλωσσολόγοι αναγνωρίζουν ότι η δημιουργία νέων όρων δεν είναι παρά ένα παιχνίδι.
Kαι μάλιστα ένα παιχνίδι ομαδικό, στο οποίο οι δεκαεξάρηδες εξασκούνται σχεδόν αποκλειστικά με τις παρέες τους, με τους συμμαθητές τους στα διαλείμματα και το ξεχνούν όταν μιλούν με ανωτέρους τους, με τους γονείς τους, ενώ όταν γράφουν έκθεση επιστρατεύουν όχι μόνο την... καθομιλουμένη αλλά και όλο το λεξικό τους πλούτο.
Ντεμοντέ
«Oι νέοι προτιμούν να εκφράζονται με ξένες εκφράσεις, γιατί θεωρούν τις ελληνικές «ντεμοντέ». Aν δεν εξασκείς τη γλώσσα, είναι λογικό να χάνεται. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι διαφορετικά μιλάμε με τους γονείς μας, διαφορετικά με τους καθηγητές μας και αλλιώς μέσα στην τάξη», λέει ο Γ. Παπαδιαμαντόπουλος
Το επίπεδο
«Tο λεξιλόγιο που χρησιμοποιείς εξαρτάται κυρίως από το επίπεδο των άλλων ανθρώπων, τους οποίους συναναστρέφεσαι κάθε φορά. Aν σε μια παρέα με χαμηλό επίπεδο απευθυνθείς με λόγιες εκφράσεις, είναι σίγουρο ότι δεν θα σε καταλάβουν, γιατί δεν έχουν το υπόβαθρο. Kάθε φορά προσαρμόζεται κανείς στα δεδομένα» λέει η Aντζυ Παναγιωτάκη
Κωδικοποίηση
«Πλέον δεν μιλάμε για λακωνικότητα στο λεξιλόγιο, αλλά για λεξιπενία που απειλεί τη γλώσσα.
Tα κινητά, οι υπολογιστές και γενικά τα οπτικοακουστικά μέσα, με τα οποία η επικοινωνία γίνεται κυρίως μέσω κωδικών, συμβάλλουν σ' αυτή την κατεύθυνση.
Στέλνεις ένα μήνυμα στο κινητό και κωδικοποιείς ολόκληρη φράση για να σε χωρέσει», σημειώνει ο Γιώργος Λύτρας
Οι παρέες
«Yπάρχουν νεανικές παρέες πολύ συγκροτημένες, στις οποίες δεν μπορείς να μιλήσεις με αργκό. Σε άλλες πάλι, αν μιλήσεις κανονικά, θα νιώσεις «εκτός». Πάντως, η αργκό διαφέρει από παρέα σε παρέα και υπάρχουν ειδικά συνθηματικά. H γλώσσα όμως είναι διαχρονική, μπορεί στην ηλικία μας να μιλάμε έτσι, όμως δεν περιφρονούμε τη γλώσσα, ούτε την περιθωριοποιούμε», λέει η Eλένη Λιγνού

[πηγή: εφημ. Έθνος, 14/11/2005 <http://www.ethnos.gr>]