Δουλεύω την παράγραφο

Δομή της παραγράφου

Στην αρχή της παραγράφου παρουσιάζεται επιγραμματικά το θέμα της. Αυ­τό το μέρος της παραγράφου ονομάζεται θεματική περίοδος. Στη συνέχεια δί­νονται οι λεπτομέρειες – σχόλια, δηλαδή αναλύεται το θέμα. Μερικές φορές η παράγραφος ολοκληρώνεται με μια περίοδο που συνοψίζει τις λεπτομέρειες, την περίοδο-κατακλείδα.

Σχηματικά λοιπόν η παράγραφος αποτελείται από τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες – σχόλια και κάποτε την περίοδο-κατακλείδα.

Η διατύπωση του θέματος είναι πολύ σημαντική. Όταν το θέμα διατυπώ­νεται με σαφήνεια, ακρίβεια και συντομία στη θεματική περίοδο, αποτελεί ασφαλή οδηγό μας για τη σωστή ανάπτυξη ολόκληρης της παραγράφου.

1. Να βρεις ποια από τις περιόδους αποτελεί τη θεματική πε­ρίοδο της παραγράφου και να την υπογραμμίσεις:

α) Ο λαϊκός αφηγητής χρησιμοποιεί συνήθως ενεστώτα και παρατατικό ή αόριστο, συνδέει τις προτάσεις μεταξύ τους κατά παράταξη κι αποφεύ­γει το μακροπερίοδο λόγο.

β) Η γλώσσα του ελληνικού παραμυθιού είναι απλή.

γ) Οι διάλογοι δίνονται σε συνεχή λόγο, χωρίς να δηλώνονται τα πρόσω­πα. Μ’ ένα απλό «λέει» καταλαβαίνουμε τις αλλαγές.

δ) Πιο γνήσια κυρίως είναι τα κείμενα που δίνονται από αγράμματους αν­θρώπους, γιατί αυτά διασώζουν το ύφος και τη σύνταξη της νεοελληνι­κής γλώσσας.

2. Να βάλεις τις περιόδους σε σειρά ώστε να σχηματίσουν μία παράγραφο:

α) Οι Έλληνες απ’ όλα τα μέρη κατέφευγαν σ’ αυτά, για να πληροφορηθούν το μέλλον και να ζητήσουν τη συμβουλή των θεών για κάποια υπόθεση τους.

β) Είδαμε κιόλας ότι συμβουλεύονταν τα μαντεία για το θέμα του αποικι­σμού.

γ) Το πιο γνωστό όμως μαντείο σ’ ολόκληρη την αρχαιότητα, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα, ήταν το μαντείο των Δελφών.

δ) Πανελλήνια θρησκευτικά κέντρα ήταν και τα μαντεία.

ε) Ένα από τα πιο παλιά μαντεία ήταν το πανάρχαιο μαντείο της μακρινής Δωδώνης, αφιερωμένο στο Δία.

στ) Η φήμη του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε έρχονταν να το συμβουλευτούν και ξένοι.
Ιστορία Α’ Γυμνασίου

Σειρά περιόδων:………………

Αρετές μιας καλής παραγράφου:

Ι. Σαφής σκοπός
2. Επαρκής ανάπτυξη
3. Ενότητα
4. Αλληλουχία νοημάτων
5. Συνοχή

Η παράγραφος αποτελεί τη βάση για τη σωστή ανάπτυξη οποιουδήποτε θέ­ματος.

Μια καλή παράγραφος πρέπει να έχει ένα σαφή σκοπό. Το περιεχόμενο της αναπτύσσεται λοιπόν γύρω από μια βασική ιδέα, ένα θέμα. Αυτή η ιδέα πρέ­πει να στηρίζεται με αρκετές λεπτομέρειες. Η επαρκής ανάπτυξη όμως δεν φτάνει. Χρειάζεται προσοχή ώστε η παράγραφος να μην περιέχει και στοι­χεία άσχετα με τη βασική ιδέα, που διασπούν την ενότητα των νοημάτων. Επί­σης τα νοήματα πρέπει να ακολουθούν το ένα το άλλο με μια λογική σειρά και ο λόγος να προχωράει περνώντας σταδιακά από σημείο σε σημείο. Οι προτάσεις και οι περίοδοι συνδέονται μεταξύ τους, για να μπορεί ο αναγνώ­στης να παρακολουθεί το κείμενο χωρίς εμπόδια ή απορίες. Επομένως, πριν αρχίσουμε να γράφουμε πρέπει να σκεφτούμε: α) τι θέλουμε να παρουσιά­σουμε στην παράγραφο μας β) τι θα αποκλείσουμε και γ) με ποιες λεπτομέ­ρειες θα αναπτύξουμε τη βασική μας ιδέα.

Σαφής σκοπός

Η θεματική περίοδος, πρέπει να εκθέτει με ακρίβεια, σαφήνεια και συντο­μία την κύρια ιδέα της παραγράφου, αλλά και να εκφράζει τη στάση του συγ­γραφέα απέναντι στο θέμα που αναπτύσσει, να φανερώνει δηλαδή σαφώς το σκοπό του συγγραφέα.

1. Ποια πιστεύεις ότι είναι η πιο επιτυχημένη θεματική πε­ρίοδος μιας παραγράφου με θέμα «Τι με εντυπωσίασε περισσό­τερο την πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο», αν ο συγγραφέας είχε σκοπό να μισήσει για το κτίριο που ήταν πολύ παλιό. Να βάλεις σε κύκλο τα αντίστοιχα γράμματα.

α) Η πρώτη μου μέρα στο Γυμνάσιο ήταν πολύ ενδιαφέρουσα.

β) Το καινούριο μου σχολείο αποδείχτηκε πολύ «παλιό», σχεδόν ερείπιο.

γ) Πολλά πράγματα με εντυπωσίασαν την πρώτη μου μέρα στο Γυμνάσιο.

2. Να βάλεις σε κύκλο τα γράμματα που αντιστοιχούν στις προτάσεις που θα διάλεγες για θεματική περίοδο μιας παρα­γράφου με θέμα: «Επίσκεψη στο σπίτι του παππού και της για­γιάς»
α) Ο παππούς και η γιαγιά μου με αγαπάνε πολύ.
β) Ο παππούς και η γιαγιά μου είναι πρόσωπα ξεχωριστά για μένα και μου αρέσει να τους επισκέπτομαι.
γ) Όταν πηγαίνω στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς, με φροντίζουν.
δ) Ο παππούς και η γιαγιά είναι σαν δεύτεροι γονείς μου.
ε) Μου αρέσει να επισκέπτομαι τον παππού και τη γιαγιά μου, γιατί τους αγαπώ πολύ.
στ) Μερικές από τις πιο ευχάριστες ώρες της εβδομάδας είναι αυτές που περνώ στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς μου.
ζ) Μια από τις πιο ευχάριστες επισκέψεις είναι αυτή που κάνω κάθε Πα­ρασκευή στους γονείς της μητέρας μου.

Επαρκής ανάπτυξη

Μία παράγραφος είναι επαρκώς αναπτυγμένη, όταν η θεματική της περίο­δος αναπτύσσεται και αποδεικνύεται με πολλές λεπτομέρειες.

1. Να ελέγξεις αν η ανάπτυξη της παρακάτω παραγράφου εί­ναι επαρκής. Αν δεν είναι, να εξηγήσεις γιατί.

Ένα πολύ επικίνδυνο αέριο που μπορεί να εισπνεύσει ο άνθρωπος είναι το μονοξείδιο του άνθρακα. Το αέριο αυτό έχει την ιδιότητα να ενώνεται πιο εύκολα από ό,τι το οξυγόνο με την αιμοσφαιρίνη του αίματος και έτσι δεν αφήνει θέση για το οξυγόνο. Με τη διαδικασία αυτή μειώνεται σημα­ντικά το οξυγόνο στους ιστούς του σώματος.

2. Να ελέγξεις αν η ανάπτυξη της παρακάτω παραγράφου εί­ναι επαρκής. Αν δεν είναι, γράψε μια αντίστοιχη παράγραφο με την ίδια θεματική περίοδο και τις λεπτομέρειες που νομίζεις ότι χρειάζονται.

Μια από τις καλύτερες φίλες μου είναι η Ελένη. Γνωριστήκαμε σε μια γιορτή και από τότε είμαστε αχώριστες. Είναι συνομήλικη μου, ψηλή, ξαν­θιά και όμορφη. Είναι μια κοπέλα πρόσχαρη, κοινωνική και με χιούμορ. Έχει βέβαια και ελαττώματα· συχνά αμελεί τις υποχρεώσεις της, ξεχνάει τα ρα­ντεβού της και γενικά φαίνεται να μη δίνει ιδιαίτερη σημασία σε τίποτα. Αυ­τή η ανευθυνότητα της πολλές φορές με εκνευρίζει.

3. Να ελέγξεις αν η ανάπτυξη της παρακάτω παραγράφου εί­ναι επαρκής. Αν δεν είναι, γράψε μια αντίστοιχη παράγραφο με την ίδια θεματική περίοδο και τις λεπτομέρειες που νομίζεις ότι χρειάζονται.

Οι άνθρωποι χρειάζονται φίλους σε όλες τις ηλικίες, τη νεότητα, την ωρι­μότητα, τα γηρατειά. Οι νέοι έχουν ανάγκη τους φίλους για να μοιραστούν τις ανησυχίες τους, να τους στηρίξουν στις δυσκολίες και να τους καθο­δηγήσουν στα διλήμματα τους. Οι ηλικιωμένοι νιώθουν ακόμη περισσότερο την ανάγκη φίλων, αφού συχνά οι νεότεροι τους αφήνουν μόνους και η πα­ρουσία φίλων γεμίζει τη ζωή τους. Η φιλία λοιπόν είναι απαραίτητη στον άνθρωπο σε όποια ηλικία και να βρίσκεται.

Ενότητα
Οι λεπτομέρειες που αναπτύσσουν το θέμα μιας παραγράφου πρέπει να αναφέρονται μόνο σε ό,τι ήδη έχει γραφτεί στη θεματική περίοδο. Συχνά στις εκθέσεις των μαθητών, λεπτομέρειες άσχετες με το θέμα καταστρέφουν την ενότητα του κειμένου. Χρειάζεται λοιπόν προσοχή, για να μην παρασυρθού­με και «βγούμε από το θέμα».

1) Να βάλεις σε κύκλο το γράμμα της περιόδου που διασπά την ενότητα μιας παραγράφου με θέμα: « Ο άνθρωπος του Νεάτερνταλ».

α) Σήμερα πιστεύουμε ότι τα παλιότερα κατάλοιπα ανθρώπινης παρουσίας στον ελληνικό χώρο χρονολογούνται γύρω στα 100.000 π.Χ.

β) Από την εποχή αυτή μας σώθηκαν τα παλιότερα εργαλεία αλλά και το παλιότερο λείψανο ενός ανθρώπινου σκελετού.

γ) Το κρανίο ανήκει σ’ ένα είδος ανθρώπου που οι επιστήμονες ονομάζουν «άνθρωπο του Νεάτερνταλ», από την τοποθεσία της Δυτ. Γερμανίας, όπου για πρώτη φορά βρέθηκε ένας σκελετός τέτοιου ανθρώπου,

δ) Η κύρια δράση του ανθρώπου του Νεάτερνταλ τοποθετείται από το 120.000 π.Χ. ως το 40.000 π.Χ. περίπου.

ε) Γύρω στο 40.000 π.Χ. εμφανίζεται ένας νέος τύπος ανθρώπου, ο «σοφός άνθρωπος», που ανατομικά μοιάζει με το σημερινό.

στ) Πρόκειται για ένα κρανίο που βρέθηκε πριν μερικά χρόνια μέσα σε ένα σπήλαιο της Χαλκιδικής, κοντά στο χωριό Πετράλωνα.

2) Να βάλεις σε κύκλο το γράμμα της περιόδου που διασπά την ενότητα μιας παραγράφου με θέμα: «Η γυναίκα στη Μινω­ική Κρήτη».

α) Οι Μινωίτισσες έπαιρναν μέρος με εντυπωσιακές ενδυμασίες και με ωραία χτενίσματα σε δημόσιες τελετές και συγκεντρώσεις και σε διαφορές θρησκευτικές τελετουργίες.

β) Οι Μινωίτες ανήκαν στη λεγόμενη μεσογειακή φυλή.

γ) Η γυναίκα στη Μινωική Κρήτη κατείχε σημαντική θέση.

δ) Μ’ αυτό δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι η κύρια λατρεία των Μινωιτών απευθυνόταν σε γυναικείο πάνθεο.

3) Ποια περίοδος νομίζεις ότι διασπά την ενότητα της παρα­γράφου;

Το ταξίδι που έκανα με πλοίο το καλοκαίρι προς τη Νάξο ήταν πολύ ευχά­ριστο. Ο πατέρας μου κι εγώ επιβιβαστήκαμε νωρίς το πρωί στο πλοίο. Εγώ ξεκίνησα αμέσως την «εξερεύνηση». Παρ’ ότι είχε πολύ κόσμο, όλοι οι χώροι ήταν άνετοι και καθαροί και οι συνεπιβάτες μου φαίνονταν να διασκεδάζουν με διάφορους τρόπους. Αφού περιπλανήθηκα αρκετά, κατέληξα έξω, στο πί­σω μέρος του πλοίου, από όπου μπορούσα να βλέπω τους γλάρους που μας ακολουθούσαν και βουτούσαν στον αφρό που σήκωνε το καράβι. Ήταν ένα θέαμα συναρπαστικό και θα μπορούσα να το παρακολουθώ ώρες ατέλειω­τες. Ο πατέρας μου ωστόσο διάβαζε την εφημερίδα του. Και στο σπίτι κάνει το ίδιο, αφοσιώνεται για πολλή ώρα στην εφημερίδα του και την εγκαταλεί­πει μόνο όταν η μητέρα ανακοινώνει ότι το φαγητό είναι έτοιμο. Τέλος, στο βάθος του ορίζοντα φάνηκε η Νάξος. Την πλησιάσαμε πολύ γρήγορα. Όταν το πλοίο έδεσε στο λιμάνι του νησιού, τέλειωσε το ωραίο αυτό ταξίδι.

4) Ποια περίοδος νομίζεις ότι διασπά την ενότητα της παρα­γράφου και γιατί.

Η χώρα μας έχει πολλαπλά οφέλη από την προσέλευση χιλιάδων του­ριστών κάθε χρόνο. Ο τουρισμός βοηθά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας με την εισροή συναλλάγματος. Μερικές περιοχές, όπως ορεινά χωριά ή ακριτικά νησιά στηρίζουν την οικονομία τους αποκλειστικά στον τουρισμό και γνωρίζουν ανάπτυξη, ενώ ήταν καταδικασμένα σε μαρασμό. Εξάλλου, για να εξυπηρετηθούν οι τουρίστες, βελτιώνονται οι υπηρεσίες και γίνονται έργα υποδομής από τα οποία ωφελούνται βέβαια και οι Έλλη­νες. Τέλος, σημαντική είναι και η προσφορά του τουρισμού στον πολιτι­στικό και μορφωτικό τομέα, με την επαφή των Ελλήνων με ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον. Υπάρχει όμως πάντα ο κίνδυνος της ξενομανίας και ήδη παρατηρείται το φαινόμενο να χάνονται παραδοσιακές αξίες. Πρέπει λοιπόν να μη δεχόμαστε άκριτα ξέ­νες επιρροές.

Αλληλουχία

Σε μία παράγραφο τα νοήματα πρέπει να μπαίνουν σε μια λογική σειρά και το ένα να ακολουθεί το άλλο φυσικά, για να μπορεί ο αναγνώστης να παρα­κολουθεί άνετα τη ροή των σκέψεων του συγγραφέα. Στην αφήγηση καλό εί­ναι να ακολουθείται χρονική σειρά ή να παρακολουθεί ο συγγραφέας την κί­νηση μέσα στο χώρο, ενώ στις περιγραφές να ακολουθείται μια λογική πο­ρεία, π.χ. στην περιγραφή ενός προσώπου να περιγράφει πρώτα τα εξωτερι­κά του χαρακτηριστικά, έπειτα το χαρακτήρα του κλπ.

1)      Η παρακάτω παράγραφος δεν έχει αλληλουχία. Δημιούρ­γησε μία καινούρια παράγραφο βάζοντας τις περιόδους σε μια λογική σειρά.

Το προηγούμενο Σάββατο είχα τα γενέθλια μου και είχα καλέσει στο σπί­τι όλους τους φίλους μου. Οι καλεσμένοι άρχισαν να έρχονται γύρω στις επτά το απόγευμα. Από το πρωί είχαμε συγυρίσει και στολίσει το σπίτι και η μητέρα μου είχε ετοιμάσει ένα σωρό νοστιμιές. Καθένας μου έφερνε και ένα δώρο. Η ατμόσφαιρα ήταν ζεστή και φιλική και ή φασαρία που κάναμε έδειχνε τη χαρά μας. Όταν μαζευτήκαμε αρκετοί, αρχίσαμε να παίζουμε και αργότερα χορέψαμε κιόλας. Εγώ ήμουν πανευτυχής που όλοι οι φίλοι μου ήρθαν για να γιορτάσουν μαζί μου τα γενέθλια μου και ευχαριστήθηκα ακό­μη περισσότερο, όταν φεύγοντας μου είπαν ότι πέρασαν πολύ ωραία.

2)  Βάλε τις περιόδους σε μια λογική σειρά ώστε η παρακάτω παράγραφος να έχει αλληλουχία. Για να διευκολυνθείς οι πε­ρίοδοι είναι αριθμημένες.

(α) Ο μικρός στρώθηκε κάποτε στη δουλειά θέλοντας και μη. (β) Βοηθούσε όλη μέρα τον πατέρα στο μαγαζί ή έτρεχε στα ψούνια και στα θελήματα από τη μιαν άκρη της Πόλης στην άλλη, φορτωμένος ζεμπίλια και μπόγους, (γ) Γυρνούσε σπίτι του, αργά τη νύχτα, βουτηγμένος στη λάσπη, κατάκο­πος, ζαλισμένος, μην ακούοντας ποτές έναν καλό λόγο από κανέναν, (δ) Μονάχα γρίνες, καβγάδες, κλαψιαρίσματα και το μουγκρητό του πατέρα, που τον κυνηγούσε παντού, (ε) Το βράδυ, σαν έκλεινε το μαγαζί, καθότα­νε με τις ώρες στο φως του κεριού, να μετρά τις εισπράξεις της ημέρας και να κρατά τα κατάστιχα.

Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ

………………………

Συνοχή

Σύνδεση περιόδων

Για να ρέει ο λόγος στο γραπτό κείμενο, να μη δημιουργούνται χάσματα και ο αναγνώστης να μπορεί να παρακολουθήσει εύκολα τη λογική πορεία των νοημάτων, πρέπει να συνδέονται και οι περίοδοι μεταξύ τους. Οι πιο συνη­θισμένοι τρόποι μετάβασης από τη μία περίοδο στην άλλη είναι: α) με συνδέσμους συμπλεκτικούς, αντιθετικούς και διαζευκτικούς β) με αντωνυμίες γ) με διάφορες μεταβατικές λέξεις ή εκφράσεις, όπως: δηλαδή, αντίθετα, επί­σης, επιπλέον, τέλος, επομένως, συνεπώς, έπειτα, εντωμεταξύ, εδώ, εκεί,  μακριά, κλπ. δ) με επανάληψη κάποιας λέξης.

1. Διάβασε τις δύο παραγράφους και σημείωσε σε ποια από τις δύο τα νοήματα δένονται πιο σωστά μεταξύ τους και με ποιο τρόπο:

α) Αν συγκριθεί με τη ζωή στις άλλες ελληνικές πόλεις, η ζωή των Σπαρτιατών ήταν υπερβολικά σκληρή και μονότονη. Υπήρχε πάντα ο φόβος να προτιμήσουν άλλο τρόπο ζωής, πιο ευχάριστο και πιο ανθρώπινο. Η πολιτεία απαγόρευε στους Σπαρτιάτες να ταξιδεύουν σε άλλες πόλεις. Δεν επέτρεπε σε ξένους να μένουν στη Σπάρτη, για να μη διαφθείρουν τους πολίτες της, και φρόντιζε να τους απομακρύνει. Η απομάκρυνση των ξένων από τη Σπάρτη ονομαζόταν «ξενηλασία». Κατά κάποιο τρόπο οι Σπαρτιάτες είχαν υποχρεωθεί να ζουν, μέσα στα γεωγραφικά πλαίσια του κράτους τους, σαν αιχμάλωτοι ενός στρατοπέδου, που είχαν δημι­ουργήσει μόνοι τους.

β) Αν συγκριθεί με τη ζωή στις άλλες ελληνικές πόλεις, η ζωή των Σπαρ-τιατών ήταν υπερβολικά σκληρή και μονότονη. Υπήρχε λοιπόν πάντα ο φόβος να προτιμήσουν άλλο τρόπο ζωής, πιο ευχάριστο και πιο ανθρώ­πινο. Για να το αποφύγει αυτό η πολιτεία απαγόρευε στους Σπαρτιάτες να ταξιδεύουν σε άλλες πόλεις. Ακόμη, δεν επέτρεπε σε ξένους να μέ­νουν στη Σπάρτη, για να μη διαφθείρουν τους πολίτες της, και φρόντιζε να τους απομακρύνει. Αυτή η απομάκρυνση των ξένων από τη Σπάρτη ονομαζόταν «ξενηλασία». Κατά κάποιο τρόπο οι Σπαρτιάτες είχαν υπο­χρεωθεί να ζουν, μέσα στα γεωγραφικά πλαίσια του κράτους τους, σαν αιχμάλωτοι ενός στρατοπέδου, που είχαν δημιουργήσει μόνοι τους.

Ιστορία Α’ Γυμνασίου

2. Στα παρακάτω κείμενα να βρεις με ποιο τρόπο συνδέονται οι περίοδοι μεταξύ τους:

α) Ο κόσμος που βρίσκεται γύρω μας είναι η πηγή όλων των αγαθών. Οι άν­θρωποι ζουν πάνω στη Γη παίρνοντας από τη φύση όλα όσα τους χρειά­ζονται. Στην προσπάθεια τους να καλύψουν τις ανάγκες τους προκα­λούν μεγάλες αλλαγές στην επιφάνεια της. Και οι ίδιοι όμως επηρεάζο­νται από το χώρο, γιατί οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σ’ αυτήν την προσπάθεια είναι μεγαλύτερες από τις δυνάμεις του κάθε ανθρώπου χω­ριστά. Οι δυσκολίες μπορούν να ξεπεραστούν μόνο με τη συνεργασία και την οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών. Έτσι, ο άνθρωπος και ο χώρος επηρεάζουν αδιάκοπα ο ένας τον άλλο και αλλάζουν μαζί καθώς περνούν τα χρόνια. Γι’ αυτό το λόγο η επιστήμη της Γεωγραφίας ενδια­φέρεται για τη μορφή του φυσικού περιβάλλοντος αλλά εξίσου ή και πε­ρισσότερο ενδιαφέρεται για την ποικιλία των σχέσεων που αναπτύσσο­νται μεταξύ των ανθρώπων και του χώρου που τους περιβάλλει, όπως επίσης και για τα αποτελέσματα αυτών των σχέσεων.

Γεωγραφία Α’ Γυμνασίου

β) Ηφαίστεια ονομάζουμε τους σχηματισμούς του εδάφους που δημιουργούνται όταν το μάγμα -δηλαδή το διάπυρο υλικό που βρίσκεται μέσα στη Γη- βγει στην επιφάνεια με τη μορφή της λάβας, σχηματίζοντας συνήθως κωνικής μορφής ψηλά ή χαμηλά βουνά. Επομένως, τα ηφαίστεια είναι μια εξωτερική εκδήλωση των δραστηριοτήτων που γίνονται μέσα στη Γη. Οι δραστηριότητες αυτές είναι πιο έντονες κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, γι’ αυτό τα περισσότερα ηφαίστεια βρίσκονται εκεί που έρ­χονται σε επαφή οι λιθοσφαιρικές πλάκες. Για παράδειγμα, γύρω από τον Ειρηνικό, τόσο στην Ασία όσο και στην Αμερική, υπάρχει ο λεγόμενος πύ­ρινος κύκλος που αποτελείται από αλυσίδα ενεργών ηφαιστείων.

Γεωγραφία Α’ Γυμνασίου